Specijalni rezervat prirode “LUDAŠKO JEZERO”. Positilačka staza Ludaš - ČURGO Zapadna staza 2700 m.
Specijalni rezervat prirode „Ludaško jezero“

Ludaško jezero se nalazi na siveru Vojvodine na teritoriji opštine Subatica u blizini državne granice sa Mađarskom. Na obali jezera su smištena naselja Ludaš- Šupljak, Hajdukovo i Nosa.
Jezero i naselje nuz jezero se još u XVI viku pominje pod nazivom „Ludaš“, a poriklo naziva je od riči „lud“, što na mađarskom jeziku znači „guska“.
Istorijat zaštite datira još iz 1955. godine, al je u sadašnjem obliku jezero zaštićeno od 1994. godine prema uredbi o zaštiti iz 2006. godine, Specijalni Rezervat Prirode “Ludaško jezero” obuhvaća površinu od 874 hektara + 2002 hektara zaštitne zone. Pripada I kategoriji zaštite, ko prirodno dobro od izuzetnog značaja za Republiku. Rezervat je i od međunarodnog značaja, jezero je uvršteno na spisak Ramsarskih područja 1977. godine (vlažna područja od međunarodnog značaja).
Prirodno dobro je metnutoo pod zaštitu radi očuvanja ekosistema vlažni staništa peščarskog i stepskog prostora s velikom raznovrsnošću pridila i vrsta, reliktnom stepskom zajednicom i biotopom ritki vrsta flore i faune. Ludaško jezero je jedini pridstavnik plitki semistatični jezera stepske oblasti u Republiki Srbiji i pridstavlja misto okupljanja i boravka tica selica, čerez čega ima međunarodni značaj ko Ramsarsko područje.
Upravljanje ovim prirodnim dobrom je povireno Javnom priduzeću „Palić-Ludaš“ sa Palića. Sa zaštitnom zonom čini jedinstvenu cilinu na ukupnoj površini od 2849 hektara.

1. Tradicionalni način života

U prošlosti je Ludaško jezero i okolne livade pridstavljalo sastavni dio života ljudi koji su stanovali nuz obalu. Tokom česti sušni lita, sa ti livada je košena najbolja trava, a stepski fragmenti su bili dobri pašnjaci za ispašu ovaca. Stanovnici obale su na brezbroj načina koristili trsku i rogozinu, lovili čikove korpama iz vode, sakupljali jaja tica koje su se gnizdile u trski i poznavali sve vištine kojima su gotovo neprimetno dolazili do ribe i divljači sa vode. Nekad su trsku najboljeg kvaliteta sikli upravo iz Ludaškog jezera. Trska se koristila za pokrivanje kuća i ostali građevina u seoskom gazdinstvu, sve do pedeseti godina XX vika. Zabate kuća pravili su od trske oblipljene ilovačom, a od trske su pravljeni i zidovi slabijeg kvaliteta i ograde. Od listova rogoza su se pravili razni upotribni predmeti: torbe, papuče, kotarice, zastori za podove i zidove. Danas je ostalo samo sićanje na to vrime i pokoja stara kuća na Ludaškom šoru.

2. Stepa

Prirodni biljni pokrivač okoline jezera u prošlosti su činile stepe, prošarane manjim šumovitim dilovima. Danas su stepe skoro u potpunosti pritvorene u njive, jel se zemljište obrađiva do same obale, el ivice lesnih odsika oko jezera Ludaš. Stepske zajednice su se razvile na najkvalitetnijim tipovima zemljišta, koja su postepeno pritvorene u oranice. Izvorni biljni pokrivač je opsto samo na malim površinama-fragmentima i mnoge vrste ovi staništa su na rubu nestanka. Poslidnji ostaci stepa na pisku iza Vizitorskog Centra priorani su krajom prošlog vika. O njevom kadgodašnjem postojanju svidoče samo busenovi zaštićenog gorocvata (Adonis vernalis) na obali jezera. Karakteristične biljke stepa su divlja žalfija (Salvia pratensis) i grebenasta pirevina (Glyceria plicata). Prioravanje okolni livada je uticalo i na insekte i prilično ji je proridilo. Još uvik se nuz obalu jezera mogu vidit pojedine vrste leptira, ko što su obični plavac (Polyommatus icarus), veliki kupusar (Pieris brassicae) i zorica (Anthocharis cardamines). Na listovima biljaka su skakavci i bogomoljka (Mantis religiosa), koja vreba svoj plen. Na površini zemlje žive trčuljci i mravi. Stenice se hrane biljnim sokovima. U rupama se skriva popac.

3. Pogled na jezero

Ludaško jezero pridstavlja jezersko-močvarni ekosistem u stepskoj zoni, sa bogatim i raznovrsnim živim svitom uslovljenim prirodno-istorijskim i savrimenim ekološkim karakteristikama barsko-močvarnog i plitko jezerskog ekosistema. Priovlađujuć tip vegetacije Ludaškog jezera je močvarnog karaktera. Dominiraje tršćaci koji se ne javljaje samo u obalnom pojasu, već mistimično i u centru vodenog okna, di grade brojna ostrva.  Na malim ostrvima sa trskom, koja mištani zovu “kotu”, borave kolonije velike bile čaplje (Egretta alba), crvene čaplje (Ardea purpurea), žute čaplje (Ardeola ralloides), a gnizdi se i obični galeb (Larus ridibundus). Ostrva pridstavljaju odmorišta za jedinke obične čigre (Sterna hirundo) i bilobrade čigre (Chlidonias hybrida). Na Žutoj lesnoj obali, na dilovima brez vegetacije, gnizdi se u šupljinama jedna od najlipši tica- vodomar (Alcedo atthis). Svoju hranu, koja se sastoji od sitni riba i insekata, pribavlja ispod vode obrušavajuć se sa svoje osmatračnice. U vodi živi strogo zaštićena vrsta zmije - bilouška (Natrix natrix). U gustim tršćacima se kriju sisari jezera. Loptasta gnjizda patuljastog miša (Micromys minutus) su pričvršćena na stabljikama trske blizo obale jezera. Bizamski pacov (Ondatra zibethicus) je poriklom iz Amerike. U jezeru mogu da se vide njegova brojna gnjizda koja gradi od trske. Hrani se rizomima trske i rogoza. Strogo zaštićena vrsta sisara Evroazijska vidra (Lutra lutra), živi dilom u vodi, a o njezinom prisustvu na Ludaškom jezeru svidoče brojne “ploveće trpeze” i odmorišta u tršćacima nuz obalu i usrid jezera.

4. Naselja i kultura

Kompleks vlažni staništa Ludaškog jezera nalazi se na 12 kilometara istočno od grada Subatice u sivernoj Bačkoj, na granici Subatičke peščare i lesnog platoa Bačke. Prostire se na području opštine Subatica, u katastarskim opštinama Palić i Bački Vinogradi. Prirodno dobro je okruženo naseljima Palić, Hajdukovo, Šupljak, Nosa i Kraljov brig. Naselje Šupljak (Ludaš) se u pisanim dokumentima prvi put spominje 1335. godine, ko „Ludasyghaz“. Pojavljiva se na značajnim kartama od XVI vika. Razvoj salaša u široj okolini Ludaškog jezera počinje u XVIII viku. Do sridine XX vika Ludaš je bilo najvažnije naselje u okolini jezera. Imalo je svoju crkvu, groblje, a ovom trasom je išla i pošta izmd Subatice i Kanjiže. Hajdukovo, naselje na sivernoj obali jezera, nastalo je početkom XX vika, zahvaljujuć sve raširenijoj sadnji vinove loze na peščari. Naselje Ludaš je i posli osnivanja novog naselja – Hajdukovo - zadržao vodeću ulogu, sve do izgradnje autoputa E-5, koji prolazi kroz Hajdukovo, nije izgubilo na ranijem značaju. Okolina jezera krije najveći broj arheološki nalazišta u okolini Subatice, a smatra se da je to bilo i najintenzivnije naseljavano područje tokom istorije. Naselja, nekropole, usamljeni grobovi, humke, spremišta za hranu nuz ričicu Kireš, na obali Ludaškog jezera i prostora naselja Nosa, bogata su riznica iz perioda paleolita, neolita, bakarnog doba, sridnjeg vika- renesansnog razdoblja XIV i XV vika.

5. Vodni režim Ludaškog jezera - Palićko jezero

U prošlosti je jezero primalo vode sa siverozapadne strane, sa područja Subotički šuma priko niza vlažni livada, na kojima su se javljali privrimeni vodotoci u vlažnim godinama. Na osnovu podataka s kraja XVIII vika, jezero je bilo povezano i sa Slanim jezerom, priko vlažnog područja sa siverne strane depresije Čurgo, koje je bilo još zabiluženo ko „Kamenita mlaka“. 1817. godine Ludaš je spojen sa Palićkim jezerom priko kanala „Bege“. Kanal je tokom vlažniji perioda odvodio višak vode iz Palićkog jezera u Ludaš, a priko jezera u Kireš. Tokom suvlji perioda kanal je bio brez vode, a često se i zatrpavo, što je uticalo na hidrološki režim jezera.
1971. godine kopanjom kanala „Palić-Ludaš“, Palićko jezero se praznilo priko Ludaša u Kireš. U periodu od 1971. do 1975. godine nepričišćene vode Subatice su se ulivale u jezero, stvarajuć debele naslage mulja. Kopanjom kanala je uništeno Slano jezero, gnjizdilište ritki slatinski vrsta tica.

1981. godine izgrađen je odušni kanal, koji je u periodu 1981-1990. godine privodio dilomično pričišćene vode iz drugog sektora jezera Palić u kanal „Palić-Ludaš“. Glavni izvor vode za jezero postaje kanal „Palić-Ludaš“.
Od 2000. godine se ubrzava izgradnja mriže kanalizacije na području naselja Palić, sakupljanje vode posli kratkog zadržavanja u lagunama (koje se nalaze na sivernom dilu Slanog jezera) dospivaju u kanal „Palić-Ludaš“.
U 2009. godine pričistač otpadni voda grada Subatice je posto efikasniji – pored „linije vode“, dobijaje i „liniju mulja“ i od onda se stanje neprikidno poboljšava. U periodu od 2015. godine do danas, sprovode se razni projekti, koji za cilj imaje poboljšanje kvaliteta vode Palićkog jezera i kanala „Palić-Ludaš“, što će značajno uticat na kvalitet vode jezera Ludaš.

6. Riblji svit jezera

Karakteristična vrsta kadgodašnjeg Ludaškog rita je bio čikov (Misgurnus fossilis) - riba koja se prilagodila velikim sezonskim oscilacijama temperature i vodostaja, što su prirodne odlike plitki stepski jezera. Do šezdeseti godina, vrsta je bila masovno prisutna u plitkim, zamočvarenim dilovima jezera. Poznata je po tom da se lako zakopa u mulj i tako priživi jedan period i brez vode. Zbog zagađenosti, čikov je nesto iz jezera. Jedino se mož sustrit i to samo pojedinačnim primerci, u vodi Kireša. Čikov je strogo zaštićena vrsta i prirodna ritkost na teritoriji Vojvodine. Najčešća riba grabljivica jezera je štuka (Esox lucius), ima malo i sitnijijeg grgeča (Perca fluviatilis) I to je takođe česta vrsta. U prošlosti su najpoznatija vrste jezera bile zlatni karas (Carassius carassius), linjak (Tinca tinca) i šaran (Cyprinus carpio). Trenutno se njev broj zdravo smanjio i skoro ji je potpuno potisnio srebrni karas- babuška (Carassius gibelio), koji je unesen u naše vode i danas naseljava sve vodotoke Vojvodine zahvaljujuć svojem velikom biološkom potencijalu razmnožavanja i mogućnosti opstanka u vodama sa malom količinom rastvorenog kiseonika. Ženke su u stanju da se razmnožavaje i brez mužjaka- brez oplodnje - partenogenetski. Prilikom mrista dovoljno je prisustvo samo ostali vrsta šaranoliki riba. Danas je u Ludašu prisutno oko 15 vrsta riba, od koji su štuka, čikov i som (Silurus glanis) na listama od nacionalnog i međunarodnog značaja.

7. Biljni svit vlažni livada

Jedino misto na kojem su se održale ritke i ugrožene vrste higrofilni livada i slatina su depresije siveroistočne i siverozapadne obale Ludaškog jezera. Kadgod su one bile široko rasprostranjene, al su zbog izminjeni uslova staništa isčezle. Voda, ko najznačajniji ekološki faktor utiče na opstanak ovakvi staništa. Na tresetnoj podlogi, koja je u procesu postepenog isušivanja, još uvik se mogu nać orhideje, dok su vrste koje žive u močvarama i slatinskim močvarama prisutne samo u fragmentima oko ušća Kireša u jezero i na području Pereša. Iako je površina pod vlažnim livadama oko Ludaškog jezera znatno smanjena, ode još uvek žive zaštićene i strogo zaštićene vrste i niki panonski endemi, ko kratkoglavičasta palamida (Cirsium brachycephalum).

8. Tice vlažni livada

Jezero sa priobalnom vegetacijom je tip staništa, za koje je većina vrsta tica vezana, kako u periodu gnjižđenja, tako i tokom selidbe-migracije i zimovanja. Odvodnjavanje u prošlom viku je uticalo da se nike vlažne livade isuše i zbog togaje značajno izminjen tičji svit na području: Muljača i barska šljuka se više ne gnjizde, dok je brojnost populacije vivka i vlastelice znatno opala. Samo nikoliko parova obadve vrste gnjizdi se na vlažnim livadama siverno od jezera.  Tokom visokog vodostaja, ove livade su odmorište i hranilište za mnoge vrste tica u migraciji. U tom periodu se često viđaje rode, razne vrste čaplji, gusaka i druge vodene tice.